مرکز مطالعات و تحقیقات داتین (ممتد)/ مفهوم فراگیری مالی از سال ۲۰۱۴ و توسط بانک جهانی مطرح شد و زمانی اهمیت پیدا کرد که نتایج تحقیقاتی گسترده در سراسر جهان نشان داد بیش از دو میلیارد نفر از جمعیت بالای ۱۸ سال به خدمات مالی پایه دسترسی ندارند. دسترسی به خدمات مالی با هدف ازبین‌بردن فقر در کشورها و در سطوح بالاتر، ازبین‌بردن فقر مطلق در جهان است و به همین دلیل، بزرگترین و اصلی‌ترین هدف موسسات و بنگاه‌های مالی در جهان، گسترش فراگیری مالی است. معیارهای اصلی سنجش فراگیری مالی در ایران به چهار دسته سپرده بانکی، اعتبار و وام‌دهی، بیمه و سرمایه‌گذاری تقسیم می‌شود.
سرمایه‌گذاری خرد چیست؟
سرمایه‌گذاری در علم اقتصاد به معنی اختصاص منابع مالی به یک یا چند دارایی از انواع مختلف است، به این امید که در آینده منابع و دارایی‌ها ارزش بیشتری پیدا کنند. سهام شرکت‌ها، اوراق بهادار، مسکن، زمین، طلا، خودرو، ارز و غیره می‌توانند نمونه‌هایی از این دارایی‌ها باشند. با بالارفتن ارزش دارایی‌ها، سرمایه افراد نیز به همان نسبت بیشتر خواهد شد.
سرمایه‌گذاری به دو دسته حقیقی (Real) و مالی (Financial) تقسیم می‌شود. در سرمایه‌گذاری حقیقی، فرد ارزشی را فدا می‌کند تا نوعی دارایی حقیقی به دست آورد؛ مثل خرید ملک یا زمین. در سرمایه‌گذاری مالی ارزشی را فدا می‌کند تا دارایی مالی به دست آورد و این دارایی معمولا جریانی از وجه نقد است؛ مثل سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار.
سرمایه‌گذاری خرد یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری است که با حجم کم پول انجام می‌شود و طی چند سال اخیر در ایران و سایر کشورهای جهان محبوبیت زیادی پیدا کرده است. دوران پاندمی کرونا و تاثیراتی که روی کسب‌وکارهای کوچک و متوسط داشت، باعث شد عده زیادی به فکر پس‌انداز و سرمایه‌گذاری بیفتند و کاهش درآمد و قدرت خرید مردم، سرمایه‌گذاری خرد در جهان را رونق بخشید.
سن سرمایه‌گذاری بسیار پایین آمده و جوانان هم وارد بازار سرمایه‌گذاری شده‌اند و وب‌سایت‌هایی با همین هدف شروع به کار کرده‌اند؛ تا پیش از آن بازار سرمایه‌گذاری در اختیار کارگزاری‌ها بود و با دریافت کارمزدهای بالا، کسب درآمد می‌کردند. با ظهور صرافی‌های ارز دیجیتال، فرآیند سرمایه‌گذاری خرد تسهیل شده و همه افراد با مبلغ کم هم می‌توانند وارد بازار سرمایه‌گذاری شوند.
با توجه به اینکه طی سال‌های گذشته به دلیل تورم، گرانی و ثابت‌نبودن قیمت‌ها، ارزش پول، سرمایه و قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده، محدودکردن سرمایه‌گذاری به دسته‌بندی‌های مشخص، کار راحتی نیست. طبق قوانین سازمان بورس و اوراق بهادار، افراد برای خرید یک سهم (صرف نظر از عرضه‌های اولیه) باید حداقل ۵۰۰ هزار تومان سرمایه داشته باشند. از طرف دیگر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و کارگزاری‌هایی که طی چند سال اخیر بازار داغی در کشور دارند، مبالغ مختلفی را به عنوان حداقل میزان سرمایه در نظر می‌گیرند و پایین‌تر از آن رقم، خدماتی به مردم ارائه نمی‌دهند.
همچنین بعد از افزایش محبوبیت سرمایه‌گذاری، سازمان بورس برای کسانی که قصد دارند وارد بورس و سرمایه‌گذاری شوند ولی زمان و دانش کافی ندارند، تمهیداتی اندیشیده و شرکت‌های کارگزاری و خدمات سبدگردانی تخصصی آنها از جمله این تمهیدات هستند. این شرکت‌ها برای سبدگردانی با مبالغ پایین کار نمی‌کنند؛ برای مثال کارگزاری مفید بالای ۵ میلیارد، کارگزاری آگاه بالای ۷ میلیارد و شرکت‌های دیگر هم چیزی در همین حدود سرمایه نیاز دارند تا خدمات خود را به مردم ارائه دهند. بنابراین با توجه به سیاست شرکت‌های سرمایه‌گذاری، مبالغ تا ۵ میلیارد تومان را سرمایه‌گذاری خرد و بالاتر از این مقدار را سرمایه‌گذاری کلان در نظر می‌گیرند. در مبحث فراگیری مالی، تمرکز روی سرمایه‌گذاری‌های خرد است.
مردم به طور پیوسته در حال تلاش برای رسیدن به اهدافشان هستند و یکی از مهمترین دغدغه‌های آنها رفاه بیشتر خود، فرزندان و عزیزانشان است. خرید ماشین، خانه، تأمین آینده تحصیلی و شغلی فرزندان، پس‌انداز برای هزینه‌های پزشکی و سفر، خواسته‌هایی هستند که با سرمایه‌گذاری می‌توان به آنها دست یافت. فراگیری مالی این امکان را فراهم می‌کند تا تمام مردم جامعه با هر میزان پس‌انداز و سرمایه بتوانند سرمایه‌گذاری کنند. بسیاری از افراد جامعه تصور می‌کنند حتما باید با رقم کلان سرمایه‌گذاری کنند و نمی‌توان با مبالغ کم هم وارد بازار سرمایه‌گذاری شد. در عصر حاضر و با وجود بازارها و ابزارهای مالی جدید که ثمره فراگیری مالی در جهان هستند، این امکان وجود دارد که با چند صد هزار تومان هم سرمایه‌گذاری را شروع کرد و متناسب با آن بازدهی و سود خوبی به دست آورد.
وضعیت سرمایه‌گذاری در ایران
سرمایه‌گذاری نوعی فعالیت اقتصادی است که افراد می‌توانند دارایی‌های خود را در برابر تورم و جهش قیمت‌ها حفظ کنند و حتی در این بازار پرآشوب و بی‌ثبات، سود و منفعت کسب کنند.
در سال‌های اخیر در ایران، با افزایش نرخ تورم و به تبع آن افزایش قیمت اجناس، قدرت خرید مردم، مدام در حال کاهش است. مبالغی که تا ۱۰ سال پیش می‌توانست افراد را صاحب خانه یا ماشین کند، در حال حاضر ارزش گذشته را ندارد و بیشتر برای اجاره یا رهن خانه و خرید ماشین کارکرده جواب‌گو است. به همین دلیل عاقلانه‌ترین کار، سرمایه‌گذاری با رقم‌های هرچند کم است تا حداقل ارزش پول حفظ شود و بتوان از آن بازدهی و سود به دست آورد. با توجه به شرایط اقتصادی و حرکت جامعه به سمت پیری و بالارفتن سن، پس‌انداز و به دنبال آن سرمایه‌گذاری به یکی از مهمترین نیازهای مردم تبدیل شده تا بتوانند برای دوران پیری و ازکارافتادگی سرمایه‌ای داشته باشند و زندگی نسبتا قابل قبولی برای خود و خانواده‌شان فراهم کنند.
مهمترین چالش‌های سرمایه‌گذاری مردم در ایران
سرمایه‌گذاری در کنار تمام منافعی که برای افراد دارد، با چالش‌هایی همراه است که باعث می‌شود این فرآیند همیشه نتیجه صد در صد مثبت نداشته باشد. نبود پارادایم مشخص در اقتصاد ایران، ضعف سواد مالی و درک مفاهیم اقتصادی از مهمترین و اساسی‌ترین چالش‌های موجود است. بسیاری از افراد جامعه مفاهیم ساده اقتصادی را نمی‌دانند و این ناآگاهی به حدی است که گاهی مفهوم سرمایه با مفهوم نقدینگی اشتباه گرفته می‌شود.
تورم، بیکاری، افزایش قیمت مسکن و خودرو و به طور کلی ناثباتی اقتصادی از مهمترین چالش‌های پیش‌روی مردم برای سرمایه‌گذاری است. با توجه به نرخ تورم بالای ۴۰ درصد در ایران، افراد این نگرانی را دارند که پس‌انداز یا سرمایه‌شان بعد از یک سال چه وضعیتی خواهد داشت؛ آیا ارزش پول یا دارایی‌شان کمتر می‌شود یا حداقل به اندازه تورم رشد خواهد کرد؟
تأثیر سرمایه‌گذاری خرد در اقتصاد کشور و فراگیری مالی
سرمایه‌گذاری خرد به چند طریق می‌تواند اهداف فراگیری مالی را محقق کند:
- راهی سریع برای جمع‌آوری دارایی‌ها با کمترین میزان محدودیت‌ها و پیچیدگی‌های قانونی
- صرفه‌جویی در هزینه‌ها و بازده خوب برای سرمایه‌گذار
- محدودیت دسترسی بالقوه به بازار با موانع دسترسی به پنل و پلتفرم و پیچیدگی‌های قانونی (در صورت لزوم) و نبود محدودیت‌های دیگر از جمله جنسیت، تحصیلات و غیره
مزایای سرمایه‌گذاری خرد برای تحقق اهداف فراگیری مالی عبارتند از:
۱. دسترسی تمام افراد جامعه، از جمله افراد محروم، کم‌توان و قشر متوسط و ضعیف به اموال و دارایی‌های قابل پس‌انداز
۲. امکان طراحی و عرضه مدل‌های کسب‌وکار نوآورانه برای خدمت به مشتریان، به خصوص قشر ضعیف
۳. تسهیل و هموارشدن راه سرمایه‌گذاری‌های پیچیده برای تمام افراد جامعه با ایجاد انعطاف‌پذیری و تولید سرمایه و دارایی
طراحی و تولید پلتفرم‌های ساده و در عین حال امن برای استفاده تمام افراد جامعه که بتوانند سرمایه‌های اندک خود را در جایی جمع کنند، می‌تواند یکی از مهمترین رسالت‌های شرکت‌های فین‌تک از جمله داتین باشد که در استراتژی‌های خود توسعه و تحقق اهداف فراگیری مالی را با جدیت دنبال می‌کند. با وجود ساده‌ترین زیرساخت‌ها، سیستم‌های پرداخت و کمک‌گرفتن از ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت، شرکت‌های فین‌تک، زیرساخت‌های فناوری و تجزیه و تحلیل داده، بهترین، ساده‌ترین و کم‌ریسک‌ترین روش سرمایه‌گذاری مشخص می‌شود و تمام افراد با کمترین هزینه (چه برای شرکت‌ها و چه برای فرد) می‌توانند از این خدمات استفاده کنند.
با توجه به چالش‌های گفته‌شده و نگرانی مردم از ورود به بازار سرمایه‌گذاری، بسیاری ترجیح می‌دهند سرمایه و پس‌انداز خود را در بانک‌ها نگهداری کنند، چرا که فکر می‌کنند ارزش پولشان بهتر حفظ می‌شود و خطر ازدست‌رفتن سرمایه یا ضررکردن وجود ندارد.
بر اساس گزارش بانک مرکزی از وضعیت کل مانده سپرده‌ها و تسهیلات ریالی و ارزی بانک‌ها و موسسات اعتباری به تفکیک استان‌ها، در دی ماه ۱۴۰۰، مانده کل سپرده‌ها مبلغ ۵۱۲۷.۳ هزار میلیارد تومان بوده که در مقایسه با مقطع مشابه سال قبل و پایان سال قبل‌تر آن، ۴۱.۸ و ۳۲.۳ درصد افزایش داشته است. همین مسئله نشان می‌دهد مردم پس‌انداز و سرمایه‌های حقیقی یا مالی خود را وارد چرخه اقتصادی نمی‌کنند.
سرمایه‌گذاری سالم و پربازده باعث می‌شود خانواده‌ها توانمندی مالی بهتری داشته باشند. سرمایه‌گذاری خرد باعث می‌شود خانواده‌ها یا افراد، هزینه‌های خود را مدیریت و مبلغی از درآمد ماهانه و سالانه خود را پس‌انداز و در ازای آن سود دریافت کنند. افزایش سواد مالی مردم، درک فرآیندها و مفاهیم، دسترسی آسان به ابزارهای موجود و سادگی کارکردن با آنها، خلق محصولات جدید برای تسهیل فرآیندهای وام‌گیری، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری از جمله اقداماتی هستند که برای گسترش و سهولت سرمایه‌گذاری در کشور و ورود دارایی‌ها و سرمایه‌های راکد به چرخه اقتصادی کشور موثر خواهند بود.
در این میان فین‌تک‌ها نقش مهمی در هموارکردن این مسیر دارند و با ارائه محصولات و خدمات به مردم کمک می‌کنند تصمیم‌گیری‌های مالی بهتر شود. در واقع نقش فین‌تک‌ها برای تحقق اهداف فراگیری مالی، ارائه خدماتی سریع و ارزان است تا در نهایت منجر به توانمندی مالی خانواده و در مقیاس جامعه، توسعه فراگیری مالی باشد.
تأمین مالی و داشتن پس‌انداز برای آغاز فرآیند سرمایه‌گذاری ضروری است. این سرمایه که مدیریت آن به عهده خانواده‌ها و افراد است، ممکن است گاهی با دریافت وام و اعتبار همراه باشد، گاهی پس‌انداز پولی به صورت ماهانه، یا استفاده از پلتفرم‌هایی برای مدیریت دخل و خرج و مدیریت وجوه نقد که در حال حاضر بیشتر فین‌تک‌ها به دنبال ورود به این بازار هستند و محصولات و خدمات قابل توجهی هم به بازار عرضه کرده‌اند.
داتین به عنوان یکی از فین‌تک‌های پیشرو در ارائه راهکارها و خدمات مالی و بانکی، فراگیری مالی را استراتژی اصلی خود می‌داند و علاوه بر طراحی، تولید و عرضه محصولاتی مثل ویپاد (ترابانک پاسارگاد)، برای دست‌یابی به اهداف فراگیری مالی در زمینه تسهیلات، اعتباردهی و بیمه، هم‌اکنون در فکر توسعه افق‌های جدید و فراهم‌کردن امکان سرمایه‌گذاری برای تمام افراد کشور و با هر میزان از سرمایه است.
منبع:
داتین
راهکارها
سرمایه‌های انسانی
ارتباطات