طی سال‌ها، حقوق مالکیت معنوی (IP) ارتباط عمیق‌تر و بیشتری با پیشرفت‎‌های تکنولوژیکی و قوانین حاکم بر آنها، برقرار کرده و موج‌های جدید فناوری، غالبا قوانین IP را به چالش کشیده است. درحالی که فناوری‌های جدید، راه‌های جدیدی را برای بهره‌برداری از آثار محافظت‌شده ارائه می‌دهند، اما هرچه مقررات خاص و پیچیده‌تری برای فناوری‌های جدید وضع می‌شود، چالش قوانین IP در این باره نیز بیشتر می‌شود. قانون مالکیت معنوی با خلاقیت و نوآوری سروکار دارد و در حوزه فناوری اطلاعات، این قوانین به چگونگی محافظت از نوآوری در حوزه فناوری اطلاعات، برای رسیدن به پیشرفت‌های بیشتر می‌پردازد. در ادامه با تعریف مالکیت معنوی، انواع آن و تمام آن چیزی که باید درباره مالکیت معنوی در فناوری اطلاعات بدانید، آشنا می‌شوید.

درباره مالکیت معنوی

اصطلاح «مالکیت معنوی» به اختراعات یک شخص اطلاق می‌شود. درواقع مالکیت معنوی، قانونی است که تضمین می‌کند نوآوری‌های آینده می‌توانند از مرحله ایده به بازار برسند؛ نوآوری‌هایی که می‌توانند کیفیت زندگی ما را بهبود بخشند و همچنین با برخی از چالش‌های جامعه مقابله کنند. IP را می‌توان جزو پایه و اساس صنعت نرم‌افزار برشمرد. این اصطلاح به طیفی از حقوق مالکیت نامشهود در دارایی مانند یک برنامه نرم‌افزاری اشاره دارد. می‌توان گفت که هر «حق» مالکیت معنوی، خود یک دارایی و بخشی از مالکیت کلی به حساب می‌آید.

اساسا چهار نوع مالکیت معنوی مربوط به نرم‌افزار وجود دارد که عبارت‌اند از:

هر کدام از این چهار مورد، نوع متفاوتی از حمایت قانونی را ارائه می‌دهند. از حق ثبت اختراع، حق نشر و اسرار تجاری می‌توان برای محافظت از خود فناوری استفاده کرد. دررابطه با نماد بازرگانی باید گفت که این نوع از مالکیت، از فناوری محافظت نمی‌کند بلکه از نام یا نمادهایی که برای متمایزکردن یک محصول در بازار مورد استفاده قرار می‌گیرند، محافظت می‌کند.

حق ثبت اختراع

حق ثبت اختراع یا پتنت، یک امتیاز انحصاری بیست ساله به‌منظور ساخت، استفاده و فروش یک اختراع واجد شرایط است. این انحصار قانونی، پاداشی برای زمان و تلاش صرف‌شده برای اختراع مورد نظر است. از طرف دیگر، اختراع باید با جزئیات کامل به اداره ثبت اختراع توضیح داده شود. این اداره، اطلاعات مورد نیاز را درراستای افزایش دانش عمومی نسبت به فناوری موجود، منتشر می‌کند. به‌عنوان مثال برای به‌دست‌آوردن حق ثبت اختراع در ایالات متحده، یک مخترع باید به اداره ثبت اختراع درخواست و نشان دهد که اختراع جدید (در مقایسه با فناوری قبلی موجود)، مفید و «غیر بدیهی» است. به عبارت دیگر، یک اختراع برای آنکه واجد شرایط لازم برای ثبت در سیستم ثبت اختراع باشد، باید در مقایسه با دانش پیشین، تغییر و تکاملی مورد قبول را معرفی کند، به‌طوری که برای فردی با مهارت‌های عادی در حوزه اختراع، واضح و بدیهی نباشد.

پتنت‌های نرم‌افزای می‌توانند ابزار اقتصادی بسیار قدرتمندی باشند. آنها می‌توانند از ویژگی‌های یک برنامه محافظت کنند؛ ویژگی‌هایی که توسط قانون کپی‌رایت یا اسرار تجاری، امکان محافظت از آنها وجود ندارد. به‌عنوان مثال، پتنت‌ها را می‌توان برای ایده‌ها، سیستم‌ها، روش‌ها، الگوریتم‌ها و عملکردهای یک محصول نرم‌افزاری مانند توابع ویرایش، ویژگی‌های رابط کاربری، تکنیک‌های تدوین، تکنیک‌های سیستم‌عامل، الگوریتم‌های برنامه، آرایش منوها و روش‌های ترجمه زبان برنامه ثبت کرد. از آنجایی که حقوق ثبت اختراع کاملا انحصاری است، هر کسی که اختراع ثبت‌شده را بدون مجوز صاحب اختراع استفاده کند یا بفروشد، متخلف محسوب خواهد شد. مجازات‌های در نظر گرفته‌شده برای چنین تخلف‌هایی بسیار سنگین هستند و باید گفت که پس از اعطای حق امتیاز برای یک اختراع، تولید، نگهداری، فروش، استفاده، عرضه و واردات آن توسط فرد دیگر، تخلف محسوب می‌شود.

حق نشر

درحالی که حق اختراع می‌تواند از ایده‌های بدیع موجود در یک برنامه نرم‌افزاری محافظت کند، حق نشر امکان چنین محافظتی را ندارد. حفاظت از حق نشر یا کپی‌رایت، مجموعه‌ای از حقوق انحصاری است که به ناشر یا پدیدآورنده یک اثر اصل و منحصربه‌فرد تعلق می‌گیرد. قانون کپی‌رایت در حوزه نرم‌افزار، از کد منبع، اشیا و همچنین برخی از عناصر اصلی منحصربه‌فرد رابط کاربری محافظت می‌کند. مالک یک برنامه نرم‌افزاری که حق نشر دارد، دارای حقوق انحصاری خاصی است، ازجمله حق کپی‌کردن نرم‌افزار، ایجاد نسخه‌های مشتق‌شده یا اصلاح‌شده از آن و توزیع نسخه‌ها به عموم و موارد دیگر. فردی که از هر یک از این حقوق انحصاری، بدون اجازه صاحب امتیاز، استفاده کند، متخلف است و مشمول خسارت و جریمه‌های قانونی می‌شود.

همانند قانون حق اختراع، حقوق انحصاری ارائه‌شده در کپی‌رایت به‌منظور پادش‌دادن به تلاش‌های خلاقانه و مبتکرانه «پدیدآورنده» اثر دارای حق نشر است. کپی‌رایت، حق انحصاری قانونی برای اعمال کنترل تکثیر و بهره‌برداری آثار برای یک مدت زمان خاص است. مالک کپی‌رایت، برای تکثیر و بهره‌برداری از اثر یا انتقال این حقوق به شخص یا اشخاص دیگر، جلوگیری از انجام این اعمال و هر گونه بهره‌برداری به وسیله دیگران، حق انحصاری دارد. همچنین این قانون، از کپی غیرمستقیم مانند ترجمه غیرمجاز کد به یک زبان برنامه‌نویسی دیگر نیز محافظت می‌کند.

در بیشتر حوزه‌های قضایی، حق نشر از آغاز پدیدآمدن یک اثر، به آن تعلق می‌گیرد و نیازی به ثبت اثر نیست. مدت زمان محافظت حق تکثیر در حوزه‌های قضایی مختلف متفاوت است و طول این مدت به عوامل متعددی بستگی دارد؛ مانند نوع اثر، اینکه آیا اثر منتشر شده‌ یا خیر و اینکه اثر به وسیله شخص به وجود آمده یا کار مشترک است. در ایالات متحده آمریکا این مدت برای اکثر آثار، ۷۰ سال بعد از مرگ مالک حق تکثیر است. دارندگان حق نشر برای کنترل نشر و دیگر بهره‌برداری‌ها از آثار خود برای زمان مشخصی حقوق قانونی و انحصاری دارند و بعد از آن، اثر وارد مالکیت عمومی می‌شود. هر گونه استفاده و بهره‌برداری از این آثار منوط به دریافت اجازه از ناشر یا پدیدآورنده آن اثر است. استفاده در شرایطی که طبق قانون محدودیت یا استثنایی وجود دارد، مانند استفاده منصفانه، به دریافت اجازه از دارنده حق نشر نیاز ندارد. دارنده حق نشر می‌تواند حقوق خود را به شخص دیگری منتقل کند.

اسرار تجاری

فرمول، طرح، روش، الگو، تکنیک، فرایند یا مجموعه‌ای از اطلاعات که به‌صورت کلی در دسترس یا قابل تحقیق نیست و بر اساس آنها می‌توان از مزایای اقتصادی نسبت به رقبا یا مشتریان بهره‌مند شد را اسرار تجاری می‌گویند. به زبان ساده‌تر، به اطلاعاتی که شما نمی‌خواهید دیگر رقبا از آن اطلاع یابند، اسرار تجاری می‌گویند. در بعضی از حوزه‌های قضایی به این اسرار «اطلاعات محرمانه» یا «اطلاعات طبقه‌بندی‌شده» نیز می‌گویند. اسرار تجاری از نظر تئوری می‌توانند برای همیشه مخفی باقی بمانند؛ البته تا زمانی که صاحب آن تلاش معقولی برای مخفی نگه‌داشتن انجام دهد و همچنین شخص دیگری جداگانه آن را ایجاد یا کشف نکند.

بسیاری از ویژگی‌های نرم‌افزاری مانند کد، ایده‌ها و مفاهیم منعکس‌شده در آن را می‌توان به‌عنوان اسرار تجاری محافظت کرد. برخلاف حق ثبت اختراع، حفاظت از اسرار تجاری شامل حفاظت از عناصر نرم‌افزاری که به‌آسانی با ابزارهای قانونی قابل تشخیص و اثبات‌پذیر هستند مانند مهندسی معکوس، نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین شیوه‌های حفاظت از مزیت‌های رقابتی که شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) برای محرمانه نگه‌داشتن مزیت رقابتی خود به ‌کار می‌گیرند، محرمانه نگه‌داشتن اسرار تجاری است. دلایل مختلفی برای محبوبیت این نوع حق مالکیت میان کسب‌وکارها وجود دارد. اولین دلیل، ارزان‌بودن آن نسبت به سایر مالکیت‌های معنوی است چراکه نیاز به ثبت در سیستم‌های مربوطه را ندارد و درنتیجه بسیاری از هزینه‌های جانبی آن نیز کاهش می‌یابد. مزیت دیگر اسرار تجاری، عدم محدودیت زمانی آن است. برخلاف حق ثبت اختراع و حق نشر که دارای اعتباری محدود هستند، این نوع حق مالکیت نیاز به تمدید ندارد. البته همه این موارد، حق اسرار تجاری را با یک محدودیت قابل توجه روبه‌رو می‌کند. اگر فرد دیگری اسرار تجاری شما را کشف کند؛ حتی بدون اینکه سرقت یا نقضی اتفاق بیفتد، شما هیچ کاری نمی‌توانید انجام دهید.

حق پایگاه داده

حق پایگاه داده (که با حق نشر متفاوت است) در سال 1998، زمانی که بریتانیا دستورالعمل پایگاه داده اتحادیه اروپا را اجرا کرد، وارد قانون انگلستان شد. حق پایگاه داده به‌منظور شناسایی سرمایه‌گذاری انجام‌شده در جمع‌آوری یک پایگاه داده (در اصل مجموعه‌ای قابل جست‌وجو از آثار مستقل) استفاده می‌شود و برخلاف حق نشر، نیازی به داشتن عنصر «خلاقیت» برای کسب آن نیست. اولین مالک حق پایگاه داده، عموما همان سازنده پایگاه داده و شخصی است که فرایند جمع‌آوری، تائید و ارائه محتواها را بر عهده گرفته است. مدت زمان محافظت حق پایگاه داده 15 سال است.

نماد بازرگانی

نماد بازرگانی یا نشان بازرگانی، نوعی از مالکیت معنوی است و شامل هر گونه رنگ، تصویر و نشانه می‌شود و برای تمایز میان یک کلا یا خدمت با دیگر کالاها و خدمات همانند آن به کار می‌رود. نماد بازرگانی درصورت ثبت‌شدن دارای اعتبار حقوقی است و تحت حمایت قانون قرار می‌گیرد.

چرا مالکیت معنوی در حوزه فناوری اطلاعات اهمیت دارد؟

از آنجایی که فناوری اطلاعات حوزه نسبتا نامتمرکز و پراکنده‌ای است و محصولات و سرویس‌های مختلفی توسط افراد بسیار زیادی تولید می‌شود، به همین خاطر عنصر همکاری و مشارکت در این حوزه نقش بسیار کلیدی دارد. به‌عنوان مثال، اقتصاد ایالات متحده درحال رشد است و فضا برای کسی که به‌تنهایی بخواهد در یک صنعت به‌خصوص تلاش کند و همه کارها را خودش انجام دهد، ناکارآمد است. این امر در صنعت فناوری اطلاعات کاملا مشهود است. هرچه همکاری و مشارکت در یک صنعت بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، نقش قراردادها، بازار و مالکیت معنوی هم به‌مراتب بیشتر و پررنگ‌تر می‌شود.

مالکیت معنوی برای تامین مالی، بسیار حیاتی است. بیش از نیمی از ارزش یک شرکت، اغلب بر اساس دارایی نامشهود یا مالکیت معنوی آن درمقابل دارایی‌های مشهودش محاسبه می‌شود. زمانی که شما یک محصول نامشهود مانند نرم‌افزار در اختیار دارید، تا زمانی که از حمایت‌های قانونی برخوردار نباشد، ارزش واقعی خودش را نخواهد داشت. حفاظت از مالکیت معنوی منجر به ارتقا و بهبود پیشرفت‌های فناوری می‌شود؛ چراکه نوآوران با توجه به اینکه از حق اختراعشان محافظت می‌شود، به‌راحتی می‌توانند آن محصول و خلاقیت را با دیگران نیز به اشتراک بگذارند. این کار درنهایت به‌ نفع جامعه خواهد بود، زیرا نوآوری‌های بیشتر منجر به افزایش پیشرفت و توسعه می‌شود.

چگونه از مالکیت معنوی نرم‌افزار محافظت کنیم؟

برای یک کفاش، محافظت از دارایی‌اش کار نسبتا راحتی است. او در پایان روز، مغازه‌اش را قفل می‌کند تا کسی نتواند وارد شود. اما چگونه یک فروشنده نرم‌افزار از کدی که توسعه داده، محافظت کند و اطمینان داشته باشد که هیچ‌کس محصولش را نمی‌دزدد و به‌صورت غیرمجاز از آن استفاده نمی‌کند؟ اولین اقداماتی که باید قبل از ارائه محصولتان به بازار درراستای محافظت از مالکیت معنوی نرم‌افزار انجام دهید عبارت است از:

• با یک وکیل مشورت کنید تا دقیقا بدانید چه حقوقی دارید و چگونه می‌توانید از حق و حقوق خود محافظت کنید.

• برای حق اختراع درخواست دهید و علائم تجاری خود را درصورت امکان ثبت کنید.

• از کارمندان و پیمانکاران خود بخواهید که قبل از همکاری با شما، قرارداد عدم افشای اطلاعات را امضا کنند. به گفته آر.مارک هالیگان و داگ هاس، از کارشناسان دعاوی حقوقی مالکیت معنوی در سال 2010، «کارمندان از ارکان اصلی حفاظت از اسرار تجاری شما هستند.» (راز موفقیت اسرار تجاری، مجله فوربس، 19 فوریه 2010)

• داده‌های خودتان را در یک دستگاه امن ذخیره کرده و از بهترین روش‌ها برای حفظ امنیت داده‌هایتان استفاده کنید.

زمانی که فناوری و اختراع شما، آماده عرضه به بازار شد، شما به سیستم مدیریت مجوز قوی و موثر برای حفاظت از نرم‌افزار خود نیاز دارید.

شیوه محافظت  از مالکیت معنوی از طریق مدیریت مجوز

مجوز، به مشتری اجازه استفاده قانونی از محصول شما را می‌دهد. برای مثال زمانی که فردی برای استفاده از یک آپارتمان، هزینه‌ای پرداخت می‌کند، باید ابتدا با مالک آن آپارتمان قرارداد یا توافقنامه‌ای امضا کند و سپس، مالک کلیدی به او می‌دهد تا بتواند از آپارتمان استفاده کند. مجوز نرم‌افزار نقش همان قرارداد و کلید را دارد. در قالب یک قرارداد، یک توافقنامه مالکیت معنوی نرم‌افزار بین فروشنده و کاربر، درمورد نحوه استفاده از نرم‌افزار است. به‌عنوان یک کلید، مدیریت مجوز به کاربر اجازه دسترسی به نرم‌افزار را می‌دهد و کاربر می‌تواند طبق شرایط قرارداد مالکیت معنوی نرم‌افزار، از آن استفاده کند.

شاید دزدی از یک آپارتمان، نسبت به کپی‌کردن یا انتقال برنامه به دیگر دستگاه و استفاده از آن توسط کاربران غیرمجاز، کار سخت‌تری باشد. اگر از مالکیت معنوی محصولتان با یک سیستم مدیریت مجوز خوب محافظت نکرده باشید، به‌راحتی موردسوءاستفاده قرار می‌گیرد.

آمار و ارقامی از سراسر دنیا

هیچ شکی نیست که آمار و ارقام مربوط به مالکیت معنوی در هر کشوری برای درک مسیر نوآوری و توسعه آن کشور ضروری است. این ارقام می‌توانند به ما نشان دهند که یک کشور با توجه به آمارهای جهانی چقدر خوب عمل کرده و یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی به شمار می‌رود. در ادامه برخی آمار و ارقام‌های در دسترس نشان داده شده است، اما باید گفت که سرقت مالکیت معنوی یکی از مهم‌ترین تهدیدها در این حوزه به حساب می‌آید. پیشرفت تکنولوژی و سهولت در دستیابی به اطلاعات از طریق ابزارهای دیجیتال، تهدیدها را بیشتر از قبل کرده است. به همین دلیل باید همه صنایع و بخش‌های مختلف آنها، در استراتژی‌هایی که آمار جرایم مالکیت معنوی را تحت کنترل نگه می‌دارند، مشارکت داشته باشند.

• جالب است بدانید که بهترین کشور درخصوص حقوق مالکیت معنوی، ایالات متحده معرفی شده است.

• تعداد درخواست‌های ثبت اختراع در سال 1990،  997،501 عدد بوده است.

• تعداد کل درخواست‌های ثبت اختراع درحال حاضر عدد 3،401،100 است.

ثبت اختراعات در سراسر جهان در سال 2021، رشد 3.6 درصدی داشته است.

اداره مربوط به حقوق مالکیت معنوی در چین در سال 2021، حدود 1.60 میلیون درخواست ثبت اختراع دریافت کرد. بعد از چین، ایالات متحده، ژاپن، کره و دفتر ثبت اختراع اروپا در رده‌های بعدی قرار دارند.

جالب است بدانید که متقاضیان ثبت اختراع در چین و ایالات متحده بیشتر در زمینه فناوری کامپیوتر، درخواست داده‌اند و در ژاپن و آلمان این درخواست‌ها در حوزه ماشین‌آلات الکتریکی و در کره در حوزه ارتباطات دیجیتالی بوده است.

در حوزه حق نشر، تعداد درخواست‌های ارائه‌شده در سال 2015 تا 2016، 8674 مورد بوده که به عدد 11163 درخواست در سال 2021-2022 رسیده است.

جدول زیر نیز نشان‌دهنده درخواست‌های حق نشر ارائه‌شده و ثبت‌شده بر اساس مبدا اعلام‌شده توسط متقاضی در سال مالی 2021-2022 بوده است. در این جدول، بالاترین تعداد برای  کشور کاناداست:

راهکارهای فنی برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی

الگوریتم‌های اثر انگشت

این موضوع ثابت شده که استفاده فناوری انگشت‌نگاری دیجیتال، راهی قابل اعتماد برای محافظت از حریم خصوصی و حق نشر محصولات دیجیتالی دربرابر توزیع غیرمجاز و جلوگیری از حملات سایبری است. برای هر طراحی الگوریتم اثر انگشت، باید این ویژگی‌ها در نظر گرفته شود: استحکام، تفکیک‌پذیری، فشرده بودن و غیرقابل پیش‌بینی‌بودن. برای اینکه الگوریتم اثر انگشت کار کند، باید مجموعه‌ای از بردارهای ویژگی از محتوای منبع استخراج شود و سپس این بردارها باید با پایگاه داده‌ای از بردارهای ویژگی‌های شناخته‌شده مرتبط با محتوای دارای حق چاپ، مقایسه شود. درصورتی که مطابقت کافی میان الگوی منبع و الگوی کتابخانه وجود داشته باشد، یکسان در نظر گرفته می‌شوند. اکثر تکنیک‌های اثر انگشت صوتی، تصویری و ویدئویی، یا ویژگی‌های ایجادشده به‌صورت دستی را استخراج می‌کنند یا یک شبکه عصبی را برای استخراج ویژگی‌های اثر انگشت آموزش می‌دهند.

امضای دیجیتال به‌عنوان اثر انگشت دیجیتال تعریف می‌شود. از امضای دیجیتالی برای تائید و تصدیق ارسال یک داده خاص توسط یک نهاد خاص استفاده می‌شود. برای هر کپی از اسناد، یک امضای متفاوت اعمال می‌شود. این امضاها بالاترین حد محافظت از داده‌ها را فراهم می‌آورند و می‌توان از آن برای ردیابی متجاوزان نیز استفاده کرد. با توجه به افزایش تعداد ویدئوهای ارسال‌شده در شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های ویدئویی، متمرکز‌سازی کلیپ‌های ویدئویی برای یک سری برنامه‌های کاربردی مانند تشخیص نقض حق نسخه‌برداری در فیلم‌ها، بسیار مهم است. «لاهوری قوتی» نویسنده و استاد علوم کامپیوتر در دانشگاه «امیر سلطان» عربستان، یک روش انگشت‌نگاری قابل اعتماد و مبتنی بر ادراک پیشنهاد کرد که می‌تواند هم برای احراز هویت و هم برای شناسایی داده‌های ویدیوئی مورد استفاده قرار بگیرد. از طرف دیگر «جیالو چن» استاد دانشگاه ججیانگ چین و همکارانش نیز یک روش آزمایش منحصربه‌فرد را ارائه کردند که به لحاظ آماری دو مدل یادگیری عمیق یعنی مدل قربانی و مدل مظنون را برای محافظت از حق نشر، مقایسه می‌کند.

برای محافظت از ویژگی‌های دیجیتال در پایگاه‌های داده رابطه‌ای برای مدیریت حریم خصوصی دیجیتال، یک رویکرد انگشت‌نگاری برای محیط ابری ارائه شده است. این روش جدید انگشت‌نگاری، اثرگذاری و قابلیت اعتماد بیشتری دارد. این روش می‌تواند مشکلاتی مانند جاگذاری امن داده‌ها در ابر را حل کند؛ موضوعی که برای امنیت پایگاه داده رابطه‌ای، بسیار ضروری است.

الگوریتم‌های  واترمارکینگ

فرایند جاگذاری داده‌ها در یک عنصر چندرسانه‌ای مانند تصویر، فایل صوتی یا ویدئویی به‌عنوان واترمارک شناخته می‌شود. الگوریتم‌های جاگذاری، استخراج و روش تشخیص یک الگوریتم واترمارک را تشکیل می‌دهند. واترمارک‌ها را می‌توان در یک دامنه تبدیل یا دامنه پیکسل گنجاند. واترمارک‌های تعبیه‌شده در برنامه‌های چندرسانه‌ای باید غیرقابل تشخیص، معتبر و بزرگ باشند.

پرداختن به برخی دغدغه‌ها

برای ارتقای پاسخگویی و به‌اشتراک‌گذاری مسئولانه داده‌ها برای همه ذی‌نفعان، داشتن یک چارچوب فنی متفاوت بر اساس مفاهیم حقوقی امانت داری، ضروری است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مالکیت داده‌ها و تکنیک‌های حفاظت، محدود هستند و ممکن است مشکلات پلتفرم‌های داده‌های متقابل و برنامه‌های کاربردی کلان داده‌ها را حل نکنند. اعتقاد بر این است که داده‌های مشترک ضروری باید در قالب مالکیت معنوی فردی مورد حفاظت قرار بگیرند، زیرا هیچ حقوق خاصی برای پلتفرم‌های چند پایگاه داده‌ای وجود ندارد. به‌اشتراک‌گذاری داده تحت این نوع مالکیت بسیار دشوارتر می‌شود به‌خصوص در هنگام استفاده از خدمات داده متقابل. شرکت‌های کوچک تحقیق‌وتوسعه ممکن است به ‌اندازه کافی از حق ثبت اختراع بهره نبرند و به دلیل موضوع حفاظت از مالکیت معنوی برای اختراعات، با موانع مختلفی برای استفاده یا توسعه فناوری‌های نوآورانه مواجه شوند.

مشکل شرکت‌های تحقیق‌وتوسعه برای حفظ مالکیت نوآوری، آن است که سایر شرکت‌های فناوری اطلاعات که در فرایند توسعه سرمایه‌گذاری چندانی نکرده‌اند، می‌توانند این ایده را تکرار، محصول جدید را با قیمت پایین‌تری عرضه و مخترع آن را از میدان به‌در کنند. مشکل تطبیق‌پذیری را می‌توان با حقوق مالکیت معنوی برطرف کرد به این طریق که به شرکت‌ها سطح معقولی از انحصار در استفاده از نوآوری می‌دهد. این امر هم انگیزه‌ای برای نوآوری و هم فرصتی برای توسعه محصولات و فرایندهای جدید فراهم می‌کند.

حقوق مالکیت معنوی به شرکت‌ها این توانایی را می‌دهد که درمورد قراردادهای مجوز با سایر شرکت‌ها مذاکره کنند تا بتوانند محصولات جدید را به بازار عرضه کنند. توانایی جمع‌آوری پول از سرمایه‌گذاران به‌ویژه فرشتگان کسب‌وکار و سرمایه‌گذاران خطرپذیر، گاهی اوقات می‌تواند بسیار حیاتی باشد.

ایده اساسی پشت مالکیت معنوی، می‌تواند نوآوری را ترویج کند. واضح است که مالکیت معنوی و نوآوری ارتباط نزدیکی با هم دارند. همان‌گونه که دارایی‌های اطلاعاتی به پایه و اساس اقتصاد دانش تبدیل شده‌اند، مالکیت معنوی برای شرکت‌ها در سراسر جهان اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. حقوق مالکیت معنوی به ابزاری حیاتی برای به‌دست آورن کنترل بر دارایی‌های اطلاعاتی شرکت، استفاده از نتایج خلاقانه تحقیق‌وتوسعه، تسهیل صدور مجوز فناوری و ترویج محصولات و خدمات بهبودیافته یا جدید بر اساس نوآوری و خلاقیت در خدمات چند پلتفرمی تبدیل شده است.

ما وارد عصر جدیدی در دنیای مالکیت معنوی شده‌ایم؛ جایی که شکل کاملا جدیدی از مشارکت‌ها و محصولات دائما درحال ظهور به مردم در سراسر دنیا اجازه می‌دهد تا در یک اکوسیستم همکاری کنند. به‌طور کلی دو راهکار اصلی برای حقوق مالکیت معنوی وجود دارد. اولین راهکار از طریق راه‌حل‌های غیرفنی مانند توافق‌نامه‌های قانونی (شرایط استفاده و غیره) و دومی با ارائه راه‌حل‌های فنی چون الگوریتم‌های انگشت‌نگاری و تکنیک‌های رمزنگاری است. هر راهکار برای یک مشکل مالکیت فکری خاص طراحی شده و ما به‌وضوح می‌بینیم که راه‌حل جامعی وجود ندارد. به همین دلیل به یک راه‌حل جدید مبتنی بر هر دو راهکار نیاز داریم.

بلاکچین از نظر اثبات مالکیت و تراکنش‌های مختلف می‌تواند یک راهکار کاملا انقلابی باشد، زیرا هیچ نیازی به واسطه ندارد و می‌تواند داده‌های تغییرناپذیر از جمله سوابق و اثبات مالکیت را ذخیره کند. ثبت متمرکز مالکیت معنوی را می‌توان به لطف فناوری بلاکچین به‌طور کامل حذف کرد. سوابق کپی‌رایت مبتنی بر بلاکچین می‌توان برای محافظت از آثار هنری مانند تصاویر یا موسیقی بسیار مفید باشد. با استفاده از این فناوری صاحبان آن می‌توانند فورا آثار خود را ردیابی کنند و درآمدشان را به حداکثر برسانند. این امکان وجود دارد که اطلاعات و داده‌های خاصی حاوی اسرار تجاری قابل دسترسی، نظارت و ردیابی باشند. شاید این سوال پیش بیاید که چه چیزی فناوری بلاکچین را منحصربه‌فرد و مناسب برای حفاظت از مالکیت معنوی می‌کند؟ جواب این است که به‌جای رویکرد سنتی مشتری-سرور، بلاکچین از مدل «همتابه‌همتا» استفاده می‌کند که در آن هیچ مرجع مرکزی وجود ندارد. درنتیجه داده‌های موجود در بلوک‌های قدیمی را نمی‌توان تغییر داد و همین امر باعث می‌شود بلاکچین به یک ابزار رکورد خالص تبدیل شود. درنهایت بلاکچین روی یک دفتر کل اطلاعات و داده‌های غیرمتمرکز با سطح بالایی از امنیت تمرکز می‌کند.

ایده قراردادهای هوشمند یکی دیگر از اجزای هیجان‌انگیز فناوری بلاکچین است. از نظر فنی، قراردادهای هوشمند به‌جای مذاکرات قانونی معمول، روی بلاکچین اجرا می‌شوند. شما دستورالعمل‌هایی را برای هنجارها و جریمه‌های مربوطه تنظیم و آن را به‌طور خودکار اجرا می‌کنید. هر کسی می‌تواند یک تابع خاص را مشخص کند و سایر رایانه‌ها در مالکیت معنوی مجازی‌‌سازی می‌شوند. با این حال به دلیل یک سری کاستی‌ها، فناوری بلاکچین ممکن است روش‌ بهینه‌ای برای شناسایی و محافظت از مالکیت معنوی نباشد.

منبع: شماره سوم فصلنامه فناوری‌های مالی